Paśnik Pałączasty- wygląd występowanie odmiana

Paśnik pałączasty – co to jest?

Paśnik pałączasty (Plagionotus arcuatus) znany również jako biegowiec łucznik jest gatunkiem owada zaliczanym do rodziny kózkowatych potocznie określanej jako kózki, podrodziny kózkowych (Cerambycinae) i rodzaju paśnik (Plagionotus).

Paśnik pałączasty został opisany dość wcześnie bo już w 1758 roku. Jego opisu dokonał jeden z najbardziej znanych przyrodników w historii Karol Linneusz.

Wyróżniamy 5 podgatunków paśnika pałączastego. Podgatunki te to opisany przez Linneusza Plagionotus arcuatus arcuatus, a poza nim według kolejności opisywania podgatunki takie jak Plagionotus arcuatus lugubris, Plagionotus arcuatus multiinterruptus, Plagionotus arcuatus kirgizicus i Plagionotus arcuatus ghidottii. Z naszego artykułu dowiecie się jak wygląda paśnik pałączasty, co je paśnik pałączasty, jak wygląda rozwój paśnika pałączastego, jakie straty powoduje paśnik pałączasty i jak zwalczać paśnika pałączastego opiszemy też inne gatunki paśników występujące w Polsce a mianowicie paśnika niszczyciela i paśnika ziołowego oraz dwa z pośród paśników w Polsce nie występujących, a mianowicie Plagionotus bobelayei i Plagionotus scalaris. Na początek przyjrzyjmy się jednak rodzajowi paśnik do którego zaliczamy paśnika pałączastego.

Paśniki

Osobniki dorosłe kózek z rodzaju paśnik mają tęgą, w zarysie niemal walcowatą budowę ciała. Mierzą one od 8 do 25 milimetrów długości. Na głowie paśników znajdują się wzgórki czułkowe, oraz delikatne żłobienia znajdujące się w środowej części czoła. Na świecie występuje dwanaście gatunków paśników. Zgrupowane są one w trzech rodzajach. Do rodzaju Echinocerus należy wyłącznie nie występujący w Polsce paśnik ziołowy. Do rodzaju Neoplagionotus należą trzy niewystępujące na terenie Polski gatunki paśników, a mianowicie Plagionotus andreui, Plagionotus bobelayei i Plagionotus scalaris. Natomiast do rodzaju Plagionotus obok wspomnianych już wcześniej paśnika pałączastego i paśnika niszczyciela należą Plagionotus astecus, Plagionotus bartholomei, Plagionotus bisbifasciatus, Plagionotus christophi, Plagionotus lugubris i Plagionotus pulcher.

Jak wygląda paśnik pałączasty?

Osobniki dorosłe paśnika pałączastego osiągają od 6 do 20 milimetrów długości. Paśniki pałączaste są czarne, ale ich ciała pokryte są licznymi, mającymi jasnożółtą barwę plamami o różnych kształtach i przepaskami. Jasnożółte plamy i przepaski paśnika pałączastego podobnie jak jest to w przypadku innych gatunków paśników upodabniają go do pszczół, os i szerszeni, co zmniejsza prawdopodobieństwo, że zostanie on zaatakowany przez drapieżniki.

Odnóża oraz czułki paśnika pałączastego są czerwono-żółte. Przy tylnej krawędzi znajduje się wąska, ale nieprzerwana, wygięta w przód, jasnożółta przepaska. Przedplecze jest nieznacznie węższe od pokryw. Ma ono kulistawy kształt. Po bokach jest silnie wyokrąglone. Z przodu przedplecza znajduje się żółta krawędź przednia. Po bokach przedplecza znajdują się dwa łukowate paski. Tarczka ma barwę jasnożółtą, a nasada pokryw czarną. W przedniej części pokryw znajdują się cztery plamy układające się w romb. Za nimi znajdują się trzy żółte przepaski z których pierwsza jest przerwana w swojej środkowej części. Żółte są również zaokrąglone wierzchołki pokryw. Na spodniej stronie ud paśnika pałączastego znajdują się odstające, długie włoski. Na udach przedniej, oraz środkowej pary znajduje się brązowe przebarwienie. Golenie tylnej pary odnóży są nieznacznie zakrzywione.

Larwy paśnika pałączastego osiągają 6 milimetrów szerokości i 26 milimetrów długości. Mają one cytrynową barwę. Przednia część ciała larwy paśnika pałączastego jest spłaszczona. Wysokość tylnej części ciała larwy paśnika pałączastego jest większa od jej szerokości.  Warga górna larwy paśnika pałączastego jest bruzdkowana i ciemnobrunatna. Czułki larwy paśnika pałączastego wystają poza brzeg nadustka. Zewnętrzne powierzchnie żuwaczek larwy paśnika pałączastego są gładkie. Przednia część przedplecza larwy paśnika pałączastego jest dołkowana i pomarszczona. W tylnej części przedplecza larwy paśnika pałączastego znajduje się para złączonych w swojej środkowej części, półokrągłych żeberek. Pomiędzy żeberkami larwy paśnika pałączastego znajduje się wzdłużnie pobrużdżony oskórek. Na każdej z poduszek ruchowych larwy paśnika pałączastego znajdują się jedna lub dwie bruzdki poprzeczne, dwie bruzdki ukośne i jedna bruzdka podłużna.

Co je paśnik pałączasty?

Głównym żywicielem larw paśnika pałączastego są dęby w związku z czym właśnie w lasach z dużym udziałem dębów występuje on najczęściej. Z drewnem w którym żerowały larwy paśnika pałączastego owad ten trafia też do składnic drewna. Paśnik pałączasty może żerować również na niektórych innych gatunkach drzew liściastych na przykład na wierzbach, jesionach, lipach, grabach i bukach. Najczęściej żeruje on na drzewach osłabionych lub obumarłych za równo stojących jak i zwalonych. Często zdarza się, że paśniki pałączaste opadają drewno sągowe, ale ma to miejsce wyłącznie w przypadku drewna nieokorowanego.

Rozmnażanie się i rozwój paśnika pałączastego

Jaja składane są przez samice paśnika pałączastego w szczelinach kory przy pomocy wysuwanego pokładełka. Pojedyncza samica paśnika pałączastego składa około 50 jaj. Początkowo larwy paśnika pałączastego żerują pod korą na głębokości wynoszącej nie więcej niż 3 milimetry. Larwy paśnika pałączastego drążą pod nią płaskie, osiągające do 10 milimetrów szerokości chodniki. Chodniki te wypełnione są mączką z kory, oraz odchodami larw paśnika pałączastego. Przebieg chodników drążonych przez larwy paśnika pałączastego uzależniony jest od tego, czy drążone są one przez larwy paśnika pałączastego w drzewach zwalonych, czy też w drzewach stojących. W drzewach stojących chodniki drążone przez larwy paśnika pałączastego mają przebieg niemalże pionowy. Przebieg chodników na materiale leżącym cechuje się wyższym poziomem zróżnicowania. W drugiej połowie lata tworzona jest przez larwy paśnika pałączastego kolebka poczwarkowa. Powstaje ona na głębokości wynoszącej od 20 do 40 milimetrów w drewnie. Chodnik, który prowadzi do kolebki jest owalny i ma 9 milimetrów średnicy. Zimę larwa paśnika pałączastego spędza wewnątrz kolebki poczwarkowej. Przepoczwarzenie paśnika pałączastego następuje wiosną. Stadium poczwarki paśnika pałączastego trwa około 20 dni. Osobniki dorosłe paśnika pałączastego opuszczają drewno przez mające 6 milimetrów szerokości i 9 milimetrów długości otwory wylotowe. Samce paśników pałączastych są bardzo wojownicze. Spotkanie samców paśnika pałączastego zazwyczaj kończy się walką podczas której samce paśnika pałączastego siłują się żuwaczkami i próbują wypchnąć przeciwnika poza miejsce, w którym doszło do walki. Czasami zdarza się, że pomiędzy sobą walczy kilka samców paśnika pałączastego. Rozwój paśnika pałączastego trwa od jednego do dwóch lat. Okres rozwoju jest dłuższy jeśli żerowanie paśnika pałączastego odbywa się w drewnie przesuszonym. Osobniki dorosłe paśnika pałączastego pojawiają się od maja aż do sierpnia. Najczęściej widywane są w słoneczne dni na tych samych roślinach na których żerowały larwy paśnika pałączastego.

Występowanie paśnika pałączastego

Paśnik pałączasty występuje w większości krajów Europy. Nie pojawia się jedynie w jej północnej części i w najwyższych rejonach górskich. Poza Europą występuje w północno-zachodniej części Afryki (Algieria i Maroko) oraz w zachodniej Azji (Turcja, południowy Ural, Kaukaz, północny Iran i Turkmenistan). Na terenie Polski paśnik pałączasty występuje bardzo powszechnie. Nie pojawia się jedynie na terenie najwyższych gór. W miejscach odpowiednich dla swojego rozwoju paśnik niszczyciel występuje dość pospolicie. Paśniki pałączaste mogą pojawiać się również w domach, ale dzieje się tak tylko wtedy, kiedy drewno w którym znajdowały się larwy zostało przeniesione do wnętrz naszych domów. W takim przypadku pod wpływem panującego ciepła larwy mogą przekształcić się w osobniki dorosłe wcześniej niż w maju. Na szczęście larwy paśnika pałączastego żerują tylko w drewnie nieokorowanym w związku z czym nie stanowią zagrożenia dla naszych domów i znajdujących się w ich wnętrzu drewnianych przedmiotów.

Straty powodowane przez paśnika pałączastego

Paśnik pałączasty powoduje bardzo duże szkody. Wynika to głównie z dużego zagęszczenia populacji tego owada w miejscach, w którym żeruje oraz z faktu, że żeruje on w zawsze bardzo cennym drewnie dębowym. Czasami zdarza się, że w jednym decymetrze sześciennym drewna, w którym żeruje paśnik pałączasty znajdują się nawet trzy larwy tego owada. Również podczas rójek osobniki paśnika pałączastego bywają widywane bardzo licznie. Paśniki pałączaste bardzo często bywają widywane razem z innymi przedstawicielami rodziny kózkowatych takimi jak na przykład drzeworadek dębowy i ściga purpurowa.

Szczególnie narażone na działalność paśnika pałączastego są drzewostany w których występują większe przestrzenie pomiędzy poszczególnymi drzewami. Jest tak dlatego, że paśnik pałączasty unika miejsc zacienionych.

Zwalczanie paśnika pałączastego

Walka z paśnikiem pałączastym polega głównie na usuwaniu z lasów osłabionych i chorych drzew. Ścięte drzewa należy usunąć zanim larwy przekształcą się w osobniki dorosłe czyli do końca kwietnia. Drewno można zabezpieczyć przed paśnikiem pałączastym również za pomocą środków chemicznych. W miejscach w których liczebność paśnika pałączastego jest wyjątkowo wysoka stosowane są drzewa pułapkowe.

Paśnik niszczyciel

Jak już wspominaliśmy drugim przedstawicielem paśników występującym w Polsce jest paśnik niszczyciel. Paśnik niszczyciel (Plagionotus detritus) również opisany został przez Linneusza. Paśnik niszczyciel opisywany był wielokrotnie stąd istnieje wiele jego łacińskich synonimów. Synonimy te to Leptura detrita, Clytus detritus, Stenocorus brabantinus, Callidium convertinii, Plaginotus rufescens, Plaginotus theresae, Plaginotus roubali, Plaginotus transversefasciatus, Plaginotus inbasalis, Plaginotus kanabei, Plaginotus spaceki, Plaginotus obscurebasalis, Plaginotus curvatofasciatus, Plaginotus freyi, Plaginotus kulzeri, Plaginotus reitthofferi, Plaginotus abnormis, Plaginotus podanyi, Plaginotus apicebimaculatus, Plaginotus anticereductus, Plaginotus ornatus, Plaginotus niedli, Plaginotus flavoextensus, Plaginotus villosus i Plaginotus equestris.

Nominatywnym podgatunkiem paśnika niszczyciela jest Plagionotus detritus detritus. Wyróżniany jest jeszcze podgatunek Plagionotus detritus caucasicola występujący w północnej i zachodniej części Kaukazu. Podgatunek ten opisany został przez Nikołaja Pławilszczikowa w 1936 roku.

Osobniki dorosłe paśnika niszczyciela osiągają od 10 do 19 milimetrów długości. Pod względem wyglądu jest on podobny do paśnika pałączastego. Podstawowa różnica pomiędzy nimi polega na tym, że wzór znajdujący się na przedpleczu paśnika niszczyciela jest znacznie bardziej rozległy od wzoru znajdującego się na ciele paśnika niszczyciela. Na pokrywach paśnika niszczyciela znajduje się pięć przepasek. Pierwsza z nich jest mało wyraźna i przerywana. Druga jest wyraźna, ale przerwana w środkowej części. Trzy ostatnie łączą się ze sobą sprawiając, że tył ciała paśnika niszczyciela jest większym stopniu żółty niż czarny czy brązowy. Wierzchołki pokryw są ścięte i obrzeżone. Często zdarza się, że w kątach zewnętrznych jest on jeszcze ząbkowato wyciągnięty. Na spodniej stronie ud znajdują się długie, odstające włoski.

Larwy paśnika niszczyciela są podobnej wielkości do larw paśnika pałączastego. Są one białe lub różowobiałe. Na zewnętrznych powierzchniach żuwaczek w połowie ich długości znajdują się niewielkie zmarszczki o podłużnym kształcie. Przednia część przedplecza larwy paśnika niszczyciela jest drobno dołkowana i pomarszczona.

Podobnie jak paśnik pałączasty paśnik niszczyciel żeruje głownie na dębach w związku z czym pojawia się głównie w lasach z wysokim udziałem tych drzew. Zdarza się jednak również, że żeruje on na innych gatunkach drzew na przykład na kasztanach jadalnych lub brzozach. Wraz z drewnem w który rozwijały się larwy często trafia do tartaków i składów drewna.

Rozwój paśnika niszczyciela trwa dwa lata. Jaja składane są najczęściej w szczelinach kory grubych drzew, które są osłabione, lub niedawno obumarły. Szczególnie narażone na żerowanie paśnika niszczyciela są drzewa znajdujące się w miejscach pozbawionych podszytu lub rosnące samotnie. Najczęściej jaja składane są przez samicę paśnika niszczyciela w dolnej części pnia na wysokości nie większej od dwóch metrów. Czasami zdarza się jednak, że jaja składane są przez samicę paśnika niszczyciela w wiatrołomach, świeżo ściętych pniakach lub grubych gałęziach. Płaskie chodniki drążone przez paśnika niszczyciela mają od 11 do 13 milimetrów szerokości. Komora poczwarkowa tworzona jest przez larwę po drugim przezimowaniu. Komora ta zorientowana jest równolegle do powierzchni kory. Po przepoczwarzeniu osobniki dorosłe opuszczają komorę poczwarkową poprzez eliptyczny otwór mający od 2,5 do 4 milimetrów szerokości i od 5 do 6 milimetrów długości. Osobniki dorosłe są bardzo ruchliwe i płochliwe. Dotyczy to zwłaszcza poszukujących samiczek samców. Samce często walczą pomiędzy sobą. Często zdarza się, że samce atakowane są przez przeciwników podczas kopulacji z samiczką.

Paśnik niszczyciel występuje rzadziej od paśnika pałączastego, ale jego zasięg występowania i tak jest dość szeroki. Pojawia się w niemal wszystkich krajach europejskich. Na północy występuje w Wielkiej Brytanii, Danii i Szwecji, ale już nie na terenie Finlandii, Irlandii i Norwegii. Paśnik niszczyciel występuje też na terenie Kaukazu, Zakaukazia, Turcji, Syrii, Azji Środkowej oraz Iranu. W Polsce paśnik niszczyciel występuje dość rzadko. Pojawia się głównie na nizinach i terenach pagórkowatych. Spadek ilości drzewostanów dębowych wynikający z działalności człowieka sprawił, że w wielu rejonach Polski paśnik niszczyciel całkowicie wyginą. Rzadkość występowania sprawia, że wbrew temu, co sugeruje nazwa straty powodowane przez paśnika niszczyciela nie są duże.

Paśnik ziołowy

Paśnik ziołowy opisany został w 1772 roku przez włoskiego lekarza i naturalistę Giovanniego A. Scopoliego. Opisany został on jako Cerambyx arcuatus. Wkrótce okazało się jednak, że już kilkanaście lat wcześniej Karol Linneusz opisał inny gatunek, który zaliczony został do tego samego rodzaju, pod bardzo podobną nazwą. Gatunkiem tym był będący głównym bohaterem naszego artykułu paśnik pałączasty (Leptura arcuata).W związku z tym paśnik ziołowy nosi obecnie nazwę nadana mu przez Petera Simona Pallasa w 1773 roku.

Osobniki dorosłe paśnika ziołowego osiągają od 6 do 20 milimetrów długości. Na ich czarnych ciałach znajduje się żółty wzór. Odnóża i czułki są czerwonobrązowe. Uda przyciemnione. Na kulistawym w zarysie przedpleczu znajdują się dwie przepaski z mającego żółty kolor owłosienia. Jedna z tych opasek znajduje się na przednim, a druga na tylnym brzegu przedplecza. Żółto owłosiona jest również tarczka. Na każdej z pokryw znajduje się pięć poprzecznych przepasek. Pierwsze z nich mają formę plam nasadowych, a ostatnie z nich przyjmują formę plam wierzchołkowych. Pierwsza z przepasek jest znacznie większa niż jest to w przypadku paśnika niszczyciela i paśnika pałączastego. Druga przepaska nie sięga do szwu. Wierzchołki pokryw są zaokrąglone. Na spodniej stronie ud przedniej pary nóg znajdują się odstające, dość długie włoski. W przeciwieństwie do innych paśników paśnik ziołowy nie ma tych włosków na pozostałych parach nóg.

Paśnik ziołowy lubi wysokie temperatury. Najczęściej występuje na terenie lasostepów, stepów i innych podobnych terenów. W Polsce paśnik ziołowy pojawia się dość rzadko. Widywano go między innymi w Gorcach, Pieninach, oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W Europie paśnik ziołowy występuje na terenie Albanii, Austrii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Francji, Grecji, Hiszpanii, Litwy, Łotwy, Macedonii Północnej, Mołdawii, Niemiec, Rosji, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Węgier, Włoch i Ukrainy. Paśnik ziołowy występuje też w wielu państwach azjatyckich w tym między innymi w Armenii, Azerbejdżanie, Gruzji, Iraku, Iranie, Izraelu, Jordanii, Kazachstanie, Kirgistanie, Libanie, Turcji, Turkmenistanie, Uzbekistanie oraz w północno-zachodniej części Chin.

Paśnik ziołowy jako jedyny z Polskich przedstawicieli paśników nie żeruje na drewnie, lecz na kwiatach. Najczęściej widywany jest na kwiatach zaliczanych do rodzajów takich jak driakiew, krwawnik, rumianek, wilczomlecz i złocień, a także na astrowatych i selerowatych. Żywicielskimi roślinami larw paśnika ziołowego są kamelie bożodajnie, lucerny, krwawniki, sparcety, nostrzyki, wilczomlecze i szarłaty.

Rozwój paśnika ziołowego zazwyczaj trwa rok, rzadziej dwa lata. Dwuletni okres rozwoju paśnika ziołowego obserwowany był zwłaszcza na terenie zachodniej Syberii, oraz południowego Uralu, a więc chłodniejszych od innych miejsc w których występuje paśnik ziołowy. Jaja składane są przez samice paśnika ziołowego w okolicach korzeni wymienionych wcześniej roślin. Po wykluciu się larwy paśnika ziołowego wnikają w głąb korzenia. Początkowo żerowanie larw paśnika ziołowego odbywa się płytko pod skórą. Następnie larwy paśników ziołowych zaczynają drążyć chodniki w korzeniu. Paśniki ziołowe całkowicie zjadają korzenie roślin w których żerują, co prowadzi do ich obumarcia. Przepoczwarzenie paśników ziołowych odbywa się od maja do lipca.

Paśnik ziołowy jest poważnym szkodnikiem lucerny siewnej. Na terenie północnej Bułgarii zdarzały się pola tej rośliny na których straty w uprawach powodowane przez tego owada wynosiły nawet kilkadziesiąt procent. Ataki paśnika ziołowego zdarzały się głównie na polach, na których rośliny te uprawiane były bez przerwy przez wiele lat. Właśnie dlatego skracanie czasu nieprzerwanej uprawy tej rośliny na jednym polu uważane jest za jedną z lepszych metod ochrony tej rośliny przed paśnikiem ziołowym. W celu ograniczenia liczebności paśnika ziołowego stosowane są również pułapki tunelowe wypełnione kwiatową przynętą, które zamieszczane są na drewnianych kijkach.

Plagionotus bobelayei

Plagionotus bobelayei po raz pierwszy opisał Michael Friedrich Adams jako Callidium speciosum. Okazało się jednak, że ta sama nazwa nadana została przez Schneidera płotnikowi okazałemu.

Osobniki dorosłe osiągają od 11 do 24 milimetrów długości. Tarczka jest pokryta żółtymi włosami. Na pokrywach znajdują się poprzeczne faliste przepaski złożone z włosków w kolorze jasnożółtym. Druga z przepasek przy szwie dochodzi aż do okolic tarczki. Na wierzchołkach pokrywy są zaokrąglone.

Gatunek ten występuje w wielu krajach południowej Europy (Hiszpania, Grecja, Macedonia Północna, Rumunia, Bułgaria, południowa część Rosji), a także Azji (Turcja, Armenia, Gruzja , Azerbejdżan, Syria, Izrael, Jordania, Irak, Iran i Turkmenistan). W Przeciwieństwie do wcześniej opisywanych nie występuje on na terenie Polski.

Osobniki dorosłe pojawiają się od maja aż do lipca. Trwający rok rozwój larw tego paśnika następuje w korzeniach prawoślazów oraz malw.

Wyróżniamy kilka podgatunków tego owada. P. b. mouzafferi, jest większy od pozostałych podgatunków, ma grubsze czułki oraz szersze przepaski na pokrywach.